XII. Kto
może rozdawać Komunię Św.?
Osoba rozdająca Komunię
św. nazywa się, zgodnie ze słownictwem używanym w Kodeksie Prawa Kanonicznego,
szafarzem Komunii Św. lub szafarzem Eucharystii. Prawo Kościoła dzieli tych
szafarzy na dwie zasadnicze grupy: szafarzy zwyczajnych i szafarzy
nadzwyczajnych. Do szafarzy zwyczajnych należą: biskupi, prezbiterzy i diakoni,
a więc duchowni Kościoła katolickiego. Drugą grupę, szafarzy nadzwyczajnych,
stanowią klerycy, którzy przyjęli posługę akolitatu oraz (tam gdzie wymaga tego
konieczność wynikająca z braku szafarzy), wierni wyznaczeni przez kompetentną
władzę duchowną.
Na prośbę wielu biskupów
i kapłanów Konferencja Episkopatu Polski w 1990 roku wydała dokument zawierający
postanowienia dotyczące posługi nadzwyczajnych szafarzy Komunii św. na jej
terenie. W dokumencie tym zamieszczono następujące ustalenia:
-
biskupi
diecezjalni mogą powołać mężczyzn do posługi nadzwyczajnego szafarza Komunii
św. w wieku 35 - 65 lat;
-
kandydaci
powinni odznaczać się nieskazitelnym życiem moralnym, pobożnością i poważaniem
wśród duchowieństwa i wiernych;
-
kandydat
poza wykształceniem przynajmniej średnim winien znać podstawowe prawdy
teologiczne, zwłaszcza odnoszące się do Kościoła, Mszy św. i Eucharystii
(biskup może polecić kandydatowi u-dział w kursie teologicznym lub zażądać
egzaminu);
-
biskup
diecezjalny do posługi nadzwyczajnego szafarza powołuje kandydata, którego
poznał osobiście po poleceniu go przez proboszcza i dwóch innych kapłanów, na
jeden rok;
-
przed
powołaniem, jak również przed każdym przedłużeniem powołania, kandydaci winni
odbyć co najmniej trzydniowe rekolekcje;
-
braci
zakonnych, którym biskup może obniżyć wiek do 30 lat, obowiązują te same
postanowienia;
-
posługa
szafarza jest bezinteresowna, ewentualne wynagrodzenie może jedynie dotyczyć
kosztów przejazdu lub rekompensaty w przypadku, gdy na skutek wykonywania
posługi uszczupliły się dochody w pracy zawodowej szafarza;
-
szafarz
nadzwyczajny podczas posługi winien być ubrany w albę i przepasany cingulum;
-
szafarz
wykonuje swoją posługę, gdy liczba kapłanów w stosunku do komunikujących jest
zbyt mała;
-
miejscem
jego posługi jest diecezja, na terenie której został powołany, poza diecezją
niezbędne jest zezwolenie miejscowego biskupa;
-
za
wiedzą proboszcza, z zachowaniem obowiązujących przepisów liturgicznych,
szafarz może zanieść Komunię św. do domów tylko tym osobom, których stan
duchowy jest znany.
Te zasady, podane w
Kodeksie Prawa Kanonicznego dla Kościoła powszechnego, dostosowane dla diecezji
polskich przez Konferencję Episkopatu, w archidiecezji poznańskiej znalazły
swoje zastosowanie i uszczegółowienie dzięki decyzji arcybiskupa metropolity
poznańskiego uzewnętrznionej Dekretem w sprawie powołania nadzwyczajnych szafarzy
Komunii świętej z dnia 1 kwietnia 1999 roku.
Wyznaczając przymioty,
którymi muszą odznaczać się kandydaci na szafarzy nadzwyczajnych, Ksiądz arcybiskup
podkreślił istotne znaczenie ich dojrzałości w wierze, zdrowej pobożności
eucharystycznej, intensywnego życia sakramentalnego, wzorowego życia moralnego,
solidności w życiu małżeńskim, rodzinnym, zawodowym i sąsiedzkim, sprawności
psychicznej i fizycznej, otwartej i służebnej postawy wobec drugich,
serdeczności oraz łatwości nawiązywania kontaktów z osobami chorymi i w
podeszłym wieku. W zestawieniu z wymogami Konferencji Episkopatu złagodził
nieco wymóg dotyczący wykształcenia szafarzy nadzwyczajnych. Wymóg wykształcenia
przynajmniej średniego zastąpił ponadpodstawowym. Znaczy to, że w szczególnych
przypadkach także wierni z wykształceniem zawodowym mogliby zostać powołani do
pełnienia tej funkcji.
Liczbę szafarzy
nadzwyczajnych Prawodawca partykularny uzależnił od wielkości parafii i liczby
odprawianych tam Mszy Św., zakładając jednocześnie, że szafarz nadzwyczajny
powinien usługiwać zasadniczo podczas jednej Mszy św. w ciągu dnia i mieć
możliwość zastępstwa w wypadku choroby lub wyjazdu poza parafię. Jest
logiczne, że ich liczba zależeć musi także od tego, ilu chorych korzysta z ich
posługi na terenie parafii i jak często zanoszą Komunię św. spragnionym Jej
przyjmowania.
Prawo Kościoła
poznańskiego wymaga od kandydatów ukończenia studium przygotowawczego. Studium
to jest prowadzone pod kierunkiem Archidiecezjalnej Komisji Liturgicznej. Czas
jego trwania zależy od częstotliwości spotkań formacyjnych kandydatów, wymaga
się przynajmniej 5-6 spotkań formacyjnych trwających około pięciu godzin
lekcyjnych. Każdemu takiemu spotkaniu winny towarzyszyć ćwiczenia praktyczne.
Wskazane jest, aby każdy dzień szkolenia rozpoczynał się lub kończył Mszą Św.,
z możliwie pełnym udziałem służby liturgicznej. Studium przygotowawcze kończy
egzamin pisemny z teorii i ustny z praktyki udzielania Komunii św. podczas Mszy
św. i zanoszenia jej chorym.
Studium przygotowawcze
ma jedynie charakter wprowadzający w dalszą formację nadzwyczajnych szafarzy
Komunii Św., by mogli lepiej zrozumieć charakter swej posługi, jej wpływ na
głębię wiary i jakość życia z wiary, a także zdynamizować swoją działalność
apostolską w parafii.
Koszty związane z
uczestnictwem w studium przygotowawczym oraz spotkaniach modlitewno - formacyjnych
szafarza nadzwyczajnego ponosi zasadniczo parafia w której pełni on swoją
funkcję.
Zadania nadzwyczajnego szafarza Komunii św. są
dwojakie:
-
pomoc
w rozdawaniu Komunii Św., gdy przystępuje do niej większa liczba wiernych, a
brak jest zwyczajnych szafarzy, albo gdy ich inne ministeria stanowią doraźną
przeszkodę, czy też stan zdrowia lub podeszły wiek utrudnia im udzielanie
Komunii Św.;
-
pomoc
w zanoszeniu Komunii św. chorym i niepełnosprawnym.
Warto w tym miejscu
zaznaczyć, że jeśli chodzi o archidiecezję poznańską to intencją Prawodawcy
było przede wszystkim umożliwienie przyjmowania częstej Komunii św. osobom
chorym i niepełnosprawnym. Kapłani odwiedzają ich zasadniczo przy okazji I
piątku miesiąca. Wiedząc, że jest wielu chorych
przywiązanych do częstej Komunii Św., a zarazem zdając sobie sprawę z
różnorakich zadań duchownych pracujących w parafiach, postanowiono
zadośćuczynić tym potrzebom, korzystając z posługi szafarzy nadzwyczajnych.
Zanoszą oni chorym i niepełnosprawnym Komunię św. każdej niedzieli i w dni
świąteczne, starając się, by chory mógł przyjąć Chrystusa pod koniec lub tuż po
wysłuchanej przez radio czy obejrzanej w telewizji Mszy św. Praktyka ta
znajduje dużą aprobatę u wzmocnionych Ciałem Chrystusa i przeżywających swoje
cierpienie w łączności z Nim chorych.
W uzupełnieniu można
dodać kilka słów na temat bezpośredniego przygotowania szafarza nadzwyczajnego
do pełnienia tej funkcji.
Swoją liturgiczną
funkcję wykonuje on w następujący sposób: podczas Baranku Boży podchodzi do
ołtarza i klęka na oba kolana obok celebransa (o ile ze względów przestrzennych
byłoby to niewygodne lub niemożliwe, może uklęknąć z tyłu lub z przodu ołtarza).
Kapłan po przyjęciu Ciała i Krwi Pańskiej udziela Komunii św. szafarzowi
nadzwyczajnemu. Byłoby wskazane (jeśli nic nie stoi na przeszkodzie), by
udzielił Jej pod obiema postaciami. Następnie kapłan podaje mu naczynie z
Postaciami konsekrowanymi i wspólnie rozdają Komunię św.
Jeśli chodzi o
zanoszenie Komunii św. chorym przebywającym w swoich domach, szafarz
nadzwyczajny powinien najpierw złożyć w domu chorego tzw. wizytę
przygotowawczą, podczas której ustali dzień, godzinę i przebieg odwiedzin z
Najświętszym Sakramentem oraz oczywiście kwestie związane z odpowiednim
przygotowaniem duchowym chorego i wnętrza jego mieszkania. Kolejne wizyty z
Komunią św. wystarczy poprzedzić informacją telefoniczną o dniu i godzinie
przyjścia. Kiedy szafarz nadzwyczajny zanosi Komunię św. do domu chorego,
swoją posługę pełni w ubraniu cywilnym, ale odświętnym i poważnym. Należałoby
się domyślać, że chodzi tu o stosowny garnitur.
Odpowiadając na pytanie
o osobę rozdającego Komunię św. zatrzymałem się przede wszystkim na szafarzach
nadzwyczajnych, zakładając, że kompetencja w tej dziedzinie szafarzy
zwyczajnych (biskupów, kapłanów i diakonów) jest wystarczająco znana i uznana
przez należących do Ludu Bożego.