Dagome iudex – incipit pochodzącego z końca X wieku regestu kopii dokumentu donacyjnego władcy identyfikowanego z księciem Polski Mieszkiem I, darowującego państwo, nazwane w dokumencie „państwem gnieźnieńskim”, w opiekę Stolicy Apostolskiej. Dokument, na którym oparł się kopista sporządzony został prawdopodobnie w kancelarii wystawcy w Gnieźnie (możliwe jest również, że powstał w Quedlinburgu lub w Rzymie) około 991 roku.
Item in alio tomo sub iohanne XVo papa dagomę iudex et ote senatrix et filii eorum misicam et labertus, nescio cuius gentis homines, puto autem faRdos fuisse, quoniam ipsi a IIII iudicibus reguntur, leguntur beato P(etro) contulisse unam civitatem in integro quę vocatur schinesghe cum omnibus suis pertinentiis infra hos affines, sicuti incipit a primo latere longum mare fine bruzze usque in locum qui dicituR russe et fines russe extendente usque in craccoa et ab ipsa craccoa usque ad flumen oddere recte in locum qui dicituR alemure et ab ipsa alemura usque in terram mileze recte intra oddere et exinde ducente iuxta flumen oddera usque in predictam civitate schinesghe.
tłumaczenie:
Podobnie w innym tomie za Jana XV papieża czytamy, że Dagome pan, i Ote, pani i synowie ich Mieszko i Lambert, nie wiem z jakiego rodu ludzie, sądzę zaś, że byli Sardyńczykami, ponieważ są rządzeni przez czterech sędziów, mieli nadać świętemu Piotrowi w całości jedno miasto [właściwie: państwo], które zwie się Schinesghe, z wszystkimi jego przynależnościami w tych granicach, tak jak się zaczyna od pierwszego boku długim morzem, stąd granicą Prus aż do miejsca, które się nazywa Ruś, a granicą Rusi ciągnąc aż do Krakowa, a od tegoż Krakowa aż do rzeki Odry prosto do miejsca, które zwie się Alemura, a od tejże Alemury aż po ziemię Milsko, a od granicy Milska prosto pod Odrę i stąd prowadząc wzdłuż rzeki odry aż do rzeczonego miasta [właściwie: państwa], Schineghe.
Zabiegi Mieszka I
O WZMOCNIENIE CHRZEŚCIJAŃSTWA
– AKT OBLACJI PAŃSTWA STOLICY APOSTOLSKIEJ
W ostatnich latach swego panowania Mieszko przyłączył do monarchii Śląsk i zapewne Małopolskę. Nastąpiło to w wyniku zwycięskiej wojny z Czechami, która rozegrała się w 990 r. W ramach monarchii Przemyślidów Śląsk przynależał od 974 r. do diecezji praskiej, a Małopolska - do ołomunieckiej. Po włączeniu Śląska książę dokonał oblacji swego państwa na rzecz Stolicy Apostolskiej, co nastąpiło między 990 a 992 r., najpewniej w 991 r. Akt tej oblacji nie zachował się w pełnym brzmieniu, ale w postaci regestu, sporządzonego przez kardynała Deusdedita za pontyfikatu papieża Grzegorza VII. Od imienia i tytułu wystawcy jest on powszechnie w literaturze określany jako Dagome iudex. Jego treść w przekładzie Gerarda Labudy jest następująca: „Dagome pan i Ote pani i synowie ich Mieszko i Lambert (nie wiem, jakiego to plemienia ludzie, sądzę jednak, że to byli Sardyńczycy, ponieważ ci są rządzeni przez czterech ‘panów’) mieli nadać świętemu Piotrowi w całości jedno państwo, które zwie się Schinesghe z wszystkimi przynależnościami w tych granicach, jak się zaczyna od pierwszego boku długim morzem [stąd] granicą Prus aż do miejsca, które nazywa się Ruś, a granicą Rusi ciągnąc aż do Krakowa i od tego Krakowa aż do rzeki Odry, prosto do miejsca, które nazywa się Alemure, a od tej Alemury aż do ziemi Milczan i od granicy Milczan prosto do Odry i stąd idąc wzdłuż Odry aż do rzeczonego państwa Schinesghe”.
Nie ulega żadnej wątpliwości, że pod imieniem Dagome kryje się Mieszko I, gdyż za nim jako współwystawcy aktu zostali wymienieni Oda oraz Mieszko i Lambert, ich synowie. W żadnym innym źródle pisanym władca ten nie występuje pod tym imieniem. Możliwe, że zostało ono urobione od imienia przyjętego na chrzcie św. (Dagon, Dagobert). Już przy spisywaniu aktu donacji zniekształcono nazwę państwa gnieźnieńskiego - „civitas Schinesghe”. Nie zostały wspomniane w regeście motywy tej donacji, a jedynie opisano granice władztwa Mieszka I, Ody i ich synów Mieszka i Lamberta, wymieniając ważniejsze kraje zewnętrzne: Prusy, Ruś, Kraków (ziemia krakowska), Ołomuniec (Morawy) oraz Milsko. Państwo Mieszka I obejmowało więc obok Wielkopolski, wówczas centrum monarchii, Kujawy, Pomorze, Mazowsze, ziemie środkowej Polski, Śląsk i ziemię lubuską. W Dagome iudex pominięty został pierworodny syn Mieszka I, Bolesław Chrobry, a Małopolska z Krakowem znajdowała się poza władztwem księcia nadanym Stolicy Apostolskiej. Dlatego historycy przypuszczają, że zaraz po wojnie z Przemyślidami w 990 r. Mieszko przekazał Małopolskę swemu synowi Bolesławowi. Konsekwencją aktu oblacji państwa na rzecz Stolicy Apostolskiej był coroczny trybut uiszczany papiestwu przez następców Mieszka I. Poświadcza to w swojej Kronice Thietmar, który przekazał informację, że w 1014 r. Bolesław Chrobry skarżył się w liście papieżowi, „iż nie może uiścić czynszu przyrzeczonego Księciu Apostołów, Piotrowi, z powodu przeszkód stawianych mu skrycie przez króla [Henryka II]”. Co do motywów donacji, badacze mają zróżnicowane poglądy. Niektórzy uważają, że akt oblacji miał zabezpieczyć sukcesję w państwie synom Ody po śmierci Mieszka, bowiem pominięty został Bolesław Chrobry. Jednakże w ówczesnej sytuacji politycznej Italii i Europy papiestwo nie posiadało żadnej realnej możliwości wpływu na losy tronu polskiego. Być może w grę wchodziły czynniki religijne i Mieszko I chciał zapewnić opiekę duchową Stolicy Apostolskiej dla swej drugiej żony Ody i synów Mieszka oraz Lamberta. Należy rozważyć jeszcze inne możliwe cele. Część badaczy sądzi, że za aktem oblacji stały starania o uzyskanie metropolii kościelnej dla państwa piastowskiego, bowiem to Stolica Apostolska kanonicznie ustanawiała (erygowała) arcybiskupstwa i biskupstwa. W tych zabiegach Unger jako przyszły metropolita byłby postacią kluczową. Prawdopodobnie rychła śmierć Mieszka I 25 maja 992 r. spowodowała zaniechanie starań wobec niepewnej sytuacji w państwie.
Nie ulega jednak wątpliwości, że donacja państwa na rzecz Stolicy Apostolskiej miała duże znaczenie ideowe, bowiem w ten sposób Mieszko 1 podkreślał, że jego monarchia należy do świata chrześcijańskiego i ma bezpośrednie relacje z następcami św. Piotra oraz poddaje się pod ich opiekę. W ten sposób papiestwo stawało się opiekunem nie tylko dynastii, ale również rodzącego się w Polsce chrześcijańskiego społeczeństwa. Silny związek Piastów z Rzymem umożliwił w niedalekiej przyszłości rozwój struktur polskiego Kościoła.
Tekst zaczerpnięty z: Krzysztof Ożóg, 966. Chrzest Polski, ss. 119-121.